Even buiten de stad Tongeren, te midden van een gaaf bewaard landschap, ligt het kasteel van Betho. Het is een imposant, gedeeltelijk omgracht kasteel met hoeve, symmetrisch aangelegd: kasteel en hoeve zijn gebouwd rondom twee aansluitende binnenplaatsen, het kasteel ten zuidoosten, de hoeve ten noordwesten. Het kasteel is op elke hoek van een toren voorzien.

De zuidelijke hoektoren wordt getopt door een klokvormige torenspits terwijl de overige drie hoektorens voorzien zijn van een tentdak. Elke hoektoren wordt bekroond door een dakruiter. De zuidelijke hoektoren is opgetrokken in mergelsteen en dateert uit de 15e eeuw, de overige delen van het kasteel zijn het resultaat van grondige aanpassingen in de 17e eeuw. Het gebruik van baksteen laat niet toe deze toren in de 13de of de 14de eeuw te dateren. Daarom menen we de constructiedatum te mogen situeren in de 15de eeuw, doch vóór 1478.
Betu, Betho, Betauwe, Bethem, Bethoven, Beethoven
De eerste ons bekende bewoner van dat vroegere kasteel was Arnold van Betu, in de volksmond Betho, die in 1272 overleed. Via benamingen als Betue (1267), Betouwe, Bethem en Bethoven kwam men in 1657 tot Betho. Volgens sommigen zijn er rechtstreekse bindingen met de familie van Beethoven waartoe de bekende componist behoort. Het was een Luiks leen, achtereenvolgens in bezit van de families Betho, Huwenial (1417), Betho (1442), Oyembrugge (1524), Krafft (1598), de Simonis (midden 17de eeuw), de Hinnisdael (1691), van der Gracht (1728), de Hinnisdael (1748), de Copis (1828). De huidig eigenaar en bewoner van het kasteel is graaf de Briey.

In 1412 wordt het kasteel vermeld als “une maison et cour”, in 1478 wordt een toren bijgevoegd, waarschijnlijk de huidige zuidelijke hoektoren, vrijwel volledig van mergelsteen, het enige overgebleven gedeelte van dit oorspronkelijke gebouw. De overige gebouwen en de schuur van de hoeve dateren van een volgende bouwcampagne (midden 17de eeuw). Het huidige kasteel evenals de hoeve dateren uit de tweede helft van de 17de eeuw en begin 18de eeuw.

Prototype van residentieel Maasstijlkasteel
Aan de bouw van het huidige kasteel werd begonnen door Pierre de Simonis en zijn echtgenote Marie de Liverlo. Het werd begin 18de eeuw voltooid door hun kleinzoon François de Hinnisdael. De aanpalende hoeve, gebouwd naar typisch Haspengouwse opvatting, dateert uit dezelfde periode en genoot eertijds grote bekendheid vanwege haar stoeterij. De huidige vijver is een overblijfsel van de slotgracht die eens heel het gebouw omgaf.

De oudste verwijzingen naar heren van Betho bevinden zich op grafstenen in verschillende Tongerse kerken. De oudst gekende heer van Betho overleed in 1282. Een zekere Elisabeth van Betho, dochter van Willem van Hamal, overleed in 1309. Haar echtgenoot was ridder en wordt tweemaal als “Dominus” betiteld: “Hic iacet Domina ELISABETH D(OMI)NA DE BETUES, uxor quondam D(omi)ni WALTERI milites D(omi)ni DE BETUES et filia D(omi)ni GUILLELMI DE HAMALIA militis ob: 1309” (Hier ligt begraven vrouwe Elisabeth de Bétues, echtgenote van de heet ridder Walter de Bétues en dochter van heer Willem van Hamal, ridder). Andere grafstenen van de Betues dateren van 1330, 1339 (Werner) en 1367 (Waiterus). Het eerste vermelde leenverhef dateert van 1412: “maison et cour de Bethounee delez Tongres avoec terres, prez … par Arnold de Eldris par reportation de Walter de Betouwe, son proche parent” (Huis en binnenplaats van Béthu nabij Tongeren, met landerijen, weiden…door Arnold van Elderen door naar het verslag van Walter de Bethouwe, zijn dichtste ouder). In 1478 spreekt men effectief van: Tour (toren), doch in 1582 wordt het opnieuw: Mayson (huis), in 1657: maison de Betho (huis van Betho) en in 1688: Chasteau (kasteel).

Uitverkoop
In het midden negentiende eeuw, werd het kasteel nog amper bewoond. Enkel de eraan verbonden boerderij was nog in bedrijf en de erfgenamen van de familie de Hinnisdael beslisten de inboedel te verkopen. De prachtige bibliotheek, het zeventiende- en achttiende-eeuwse meubilair, zelfs middeleeuwse harnassen en familieportretten werden in Luik in een veilinghuis te koop aangeboden. Hierdoor raakte de volledige collectie verspreid zodat er regelmatig stukken opduiken uit die collectie. Enige tijd geleden kwam er nog een familieportret van Betho op de veilingmarkt. Het schilderij zelf is een portret van ridder Louis van der Burch, lid van een bekende adellijke familie die ooit nog dienaar was van de Graaf van Vlaanderen.

Geen herten meer maar uniek wandelgebied
Vandaag woont graaf Gaëtan de Briey op het kasteel dat, jammer genoeg niet te bezoeken is, maar enkel te bewonderen langs buiten. Maar ook dan oogt het indrukwekkend. Het aansluitend park bevat tal van merkwaardige bomen en is een toevluchtsoord van een uitgebreide fauna. Sinds 1830 zijn er echter geen herten meer. Samen met de achterliggende Beukenberg vormt de omgeving een wandelgebied bij uitstek.