De geschiedenis maakt soms bokkensprongen, brengt onverwachte wendingen met zich mee, en de studie ervan zorgt voor aangename en minder aangename toestanden. Want aan de geschiedenis kan je niks veranderen: alles is gebeurd. De toekomst kan je plannen, het verleden enkel aanvaarden.
De figuur die we vandaag belichten is die van Ida Fourier uit Wellen, de grote mecenas die ervoor zorgde dat er in Sint-Truiden sprake is van psychiatrie: zij lag aan de basis van het ontstaan van het Asile Sainte-Marie des Soeurs de la Charité à Saint-Trond. Mooi in de taal van Molière zoals dat de gewoonte was in 1841, en dit jaar dus 180 jaar geleden.
Wie was Ida Fourier?
Maria Ida Fourier was de dochter van Wellenaar Ludovicus Fourier, die als patriot van de Luikse Revolutie in 1791 ter dood veroordeeld werd door de leenzaal van Munsterbilzen. De moeder van Ida, Maria Barbara Vanschoenwinkel graaide het hele vermogen van de familie bijeen en offerde het kapitaal op voor de uitzonderlijke gratieverlening door de prinsbisschop van Luik. Haar tante, Anna Maria Vanschoenwinkel, kocht eerder al in 1776 haar echtgenoot-Bokkenrijder Jan Lambrechts vrij van het schavot. De twee mannen doken wijselijk onder na hun gratie, terwijl de andere ter dood veroordeelde Bokkenrijders niet aan hun vreselijk lot konden ontsnappen. Tientallen doodvonnissen tegen Bokkenrijders werden geveld door rechter Robertus de Bellefroid.
In dienst van en getrouwd met de Bellefroid
Maria Ida groeide op in Wellen en na 1820 werd ze keukenmeid in Sint-Truiden … bij Robert de Bellefroid, de zoon van de vermelde rechter Robertus. Haar werkgever had in de Franse tijd het domein van de Begaarden, naast de verwoeste Trudoabdij van Sint-Truiden in de Diesterstraat kunnen kopen als aangeslagen goed. Hij was getrouwd met de dochter van rentmeester Clerx van Alden Biesen.
In 1830 stierf Robert tijdens de Belgische Onafhankelijkheidsstrijd. Maria Ida Fourier trouwde met de zoon van Robert, die echter kort nadien overleed. Ook de andere zoon van Robert, de enige afstammeling van de rechter die de Bokkenrijders veroordeelde, overleed kort nadien. En zo kwam Maria Ida Fourier uiteindelijk in het bezit van een zeer belangrijke erfenis: enkele huizen, en 1 hectare grond zwart goed naast de Abdij van Trudo en een bom geld.
Zusters van Liefde
De rijke weduwe schonk haar fortuin aan de Witzusters of de Zusters van Liefde, een van de ordes die gesticht werd door Kanunnik Triest. Die had in Geel tijdens zijn studies kennis gemaakt met de thuisopvang van psychiatrische patiënten. Op die manier konden de zusters in 1841 de basis leggen van hun instelling om zich te ontfermen over “de ongelukkige vrouwen” naast de abdij van Trudo: een behoorlijk grote instelling.
Schreef ze de geschiedenis mee?
Misschien dacht Maria Ida aan de tientallen weduwen en de 130 wezen die de rechtspraak van de Bellefroid in Wellen achtergelaten had na zijn Bokkenrijdersprocessen? Mooi aan het verhaal was ook dat een telg van het huis Neven in Wellen, de hulpbisschop van Luik Monseigneur Neven, de opening van de “Witzusters” luister bijzette bij de opening in 1848. Voor de geschiedenis: i n zijn huis hadden de Bokkenrijders ooit de wijnkelder geplunderd, dit tussen historische haakjes. Maria Ida Fourier had ook bedongen dat alle zusters op de hoogdagen een kruikje wijn aan tafel kregen. Verder moesten ten eeuwigen dage enkele jaarmissen opgedragen worden voor haar familie en die data lijken sterk op de voornoemde veroordelingen. Hiervan zijn echter geen sporen meer te ontdekken, en waarschijnlijk zal ‘ten eeuwigen dage’ iets korter uitgevallen zijn. In onze ogen blijft het 
een subtiele vrouwelijke vorm om de geschiedenis te schrijven. Wat blijft er nog over van Ida Fourier? Haar naam is gegraveerd in de kerkklok uit de toren van de eerste instelling die ze schonk aan de Zusters van Liefde, en die nu deel uitmaakt van een centraal monument op het centrale grasperk in Sancta Maria.
Herschikking van het psychiatrisch landschap
De muur van de Cicindriaparking is nog het enige overblijfsel van de aanwezigheid van de Witzusters in het stadscentrum. Hun opvangtehuis werd afgebroken en er kwam een “shoppingcenter” in de plaats. Waar vroeger de “zinneloze, zieke en zwakke personen” zaten, staan nu een C&A, een hotel en nogal wat leegstaande winkels. Het oorspronkelijke Asile Sainte-Marie des Soeurs de la Charité à Saint-Trond verhuisde in 1969 naar een nieuwbouw in Melveren even buiten de stad en werd omgedoopt tot Sancta Maria. In 2011 fusioneerden Sancta Maria en Ziekeren tot één psychiatrisch ziekenhuis, Asster. De twee kinderen van kanunnik Triest, de Zusters van Liefde en de Broeders van Liefde vonden mekaar terug.
