Edward Loos (muziek), Hendrik Prijs (verhaal), Raoul Chanet (glasramen), Sint-Truiden bracht nogal wat kunstenaars van hoog niveau ter wereld. In deze rij hoort zeker Simon Michaël Coninckx thuis, geboren in Sint-Truiden op 6 augustus 1750 en er ook gestorven op 14 april 1839 in de gezegende leeftijd van 89 jaar.
Historici zeggen van Simon Coninckx. “Zijn poëzie steekt af tegen het rederijkersgerijmel van die tijd door natuurlijke en vloeiende zegging, zijn punt- en grafdichten tintelen van fijne humor. Ongetwijfeld is Coninckx één van de verstandigste geesten van zijn tijd geweest in de Zuid-Nederlandse gewesten”.
Simon was dus op de eerste plaats dichter, maar bracht ook heel wat verhalen uit, onder andere een beschrijving van de nederlaag van Napoleon in Waterloo. Als dichter mocht hij ook zijn naam geven aan de jaarlijkse poëziewedstrijd van Sint-Truiden, de Simon Coninckx-prijs.
Truienaar werd priester in Rome
Simon werd geboren in 1750. Zijn vader was een welstellende garen- en bandhandelaar en gemeenteraadslid van de stad. Hij was ook koopmansgraaf, geen adelijke titel, maar hij was de voorzitter van een geschillenraad voor de beroepsorde van de kooplieden. En zijn moeder was Joanna Maria Luyten. Hij had nog een broer die advocaat was.
Hij studeerde aan het Kleinseminarie in Sint-Truiden en trok in 1769 naar de Leuvense universiteit (wijsbegeerte). In 1772 reisde hij naar Rome en studeerde er theologie aan de Gregoriaanse Universiteit. Drie jaar later werd hij er ook priester gewijd en benoemd tot ‘apostolisch protonotarius’. Maar in 1775 verliet hij Rome om via Frankrijk naar zijn geboortestad terug te keren. Van die heen- en terugreis hield reisdagboeken bij waarin hij blijk gaf van een open geest te hebben voor moderne ideeën en stromingen. Hij was voorstander van een godsdienstige verdraagzaamheid, een republikeinse staatsvorm en sociale gelijkheid. Vooral na het zien van de wantoestanden in Frankrijk werd dat zijn overtuiging. Horen we hier de idealen niet van de Franse Revolutie?
Missen verstoord
Hij keert terug naar Sint-Truiden en wordt kanunnik van de Onze-Lieve-Vrouwekerk in 1788. Hij was een boekenwurm die vaak in zijn goed geordende en uitgeruste bibliotheek te vinden was en daar Franse fabels in het toenmalige ‘Vlaams’ vertaalde. Met de inval van de Fransen was hij ook één van de weinige Truiense priesters die de eed van haat aan het koningschap aflegde, en dat werd hem niet in dank afgenomen door de lokale katholieke meerderheid. De Truienaars verstoorden dan ook om de haverklap zijn missen, tot Napoleon opnieuw vrede sloot met de kerk omdat hij de Paus nodig had.
Notoir letterkundige
In de Hollandse Tijd werd Coninckx als taalverdediger lid van talrijke nationale letterkundige in stellingen zoals de Provinciale Staten en het Koninklijk Nederlands Instituut. In 1836 werd hij lid van de ‘Maetschappij tot Bevordering van de Nederduitsche Tael en Letterkunde’ in Brussel. Hij was door Jan F. Willems ook aangezocht om te zetelen in de ‘Nederduytsche Academie’, maar die werd bij gebrek aan politieke moed en regionale tegenstellingen (vanuit Antwerpen) nooit opgericht. Het zou dus nog jaren duren, alvorens we tot een eenvormige Vlaamse taal zouden komen!
De Truiense kanunnik hield in zijn luimige, spottende punt- en mengelgedichten zijn stadsgenoten een spiegel voor. Hij werkte ook mee aan de populaire almanakken vol praktische weetjes en prettige cursiefjes en gedichten. Rond 1830 noteert hij over zijn vaderstad Sint-Truiden, die op een halve eeuw tijd oneindig in rijkdom groeide, met alle wantoestanden van dien, het volgende:
Twee gedenkplaten in de Hamelstraat
Het Sint-Truidense Davidsfonds herdacht deze dichter in 1889; een halve eeuw na zijn dood. Zijn belangrijkste teksten zijn toen heruitgegeven bij Moureau en een eerste witmarmeren gedenkplaat verscheen op de gevel van zijn huis (uit 1762?) in de Hamelstraat. Dat huis en de plaat, gemaakt door J. Ferons verdwenen rond 1960 en maakten plaats voor de speelplaats van het Heilig Graf. In 1975 werd een nieuwe gedenkplaat aangebracht tegen de muur op deze speelplaats in 1975. Er werd zelfs gepland in 2005 om een pad de naam van Simon Coninckx te geven, maar alle opzoekingswerk ten spijt, konden we anno 2021 nog steeds de naam van Coninckx niet terugvinden op het Truiense stratenplan. Hoog tijd dus om in gang te schieten, zouden we zeggen.