Zepperse muurschilderingen, een middeleeuws stripverhaal

1509, het jaar dat Hendrik VIII, die van zijn zes vrouwen, de Engelse troon besteeg. 1509, het jaar dat Calvijn, stichter van het calvinisme, geboren werd. 1509, het jaar dat in de kerk van Zepperen de mooiste muurschilderingen van Limburg aangebracht werden.

1509, een periode dat lezen en schrijven was weggelegd voor zeer weinig mensen, die echter toch op een of andere manier geïnstrueerd en op het rechte pad moesten gehouden worden. De oplossing kwam van de muurschilderingen, niet alleen decoratief maar ook leerrijk voor het ongeletterde volk, een soort stripverhalen avant la lettre.

250 jaar onder de kalk
In Zepperen werd de rechtervleugel van het transept van stripverhalen voorzien, in 1509. Een grote Sint-Christoffel (nog steeds de grootste van het land), het leven van Genoveva in elf taferelen, de evangelisten en, de kerkvaders, enkele apostelen en Sint-Laurentius en een reuzengrote afbeelding van het Laatste Oordeel. Vooral het Laatste Oordeel was spectaculair en ontnuchterend: bleek dat de hel vol zat met een paus, wat bisschoppen, edellieden en zatte paters. En hoerig vrouwvolk. Genoeg om de censoren van de contrareformatie in 1643 ertoe te doen besluiten deze ellendige schilderingen te bedekken met een kalklaag, weg uit het oog van de brave katholieken. Van enige zelfspot of kritiek op de eigen excessen was al lang geen sprake meer! Want wie de Paus voor de gek houdt, houdt ook het instituut voor de gek. Meer dan 250 jaar bleven ze aan het oog onttrokken tot ze herontdekt werden in 1893 en hersteld in 1933 en 1991. De Genovevakapel werd hersteld in al zijn glorie.

 Het Laatste Oordeel
Bijna 100 vierkante meter stripverhaal moesten de mensen duidelijk maken wat er stond te gebeuren op de dag van het Laatste Oordeel, het einde der tijden, de dag dat de wereld vergaat.

In het midden troont God op een regenboog. Door zijn mond loopt een zwaard dat uitmondt in bloemen: God is streng maar ook mild. De bloem staat aan zijn rechterzijde, de kant van de hemel, het zwaard aan zijn linkerzijde, de kant van de hel!

Op de aarde verrijzen de doden uit hun graven en de aartsengel Michaël weegt der zielen en zorgt ervoor dat de duivel niet kan foefelen door aan de weegschaal te hangen en zo zieltjes te winnen.

Het hemelse Jeruzalem
De hemel bevindt zich rechts van God en wordt voorgesteld als een burcht. Sint-Pieter heeft de sleutel en een engel begeleidt de zielen. Voor de hemelpoort staat een speciale figuur met een, stok en een speciale schoen: Adriaen den Stockhueder. Is hij de opdrachtgever? Who knows. Maar hij lijkt wel andersvalide te zijn. Een bedevaarder naar de H. Genoveva op zoek naar genezing?

De hel bevindt zich links van God. Ze wordt voorgesteld als een grote muil met een toren waar de vlammen langs uitslaan. Een zware ketting verhindert de zondaars te ontsnappen. De duivels brengen hun oogst met de kruiwagen naar de hel, en die is bevolkt met allerlei individuen, die te herkennen zijn aan hun hoofddeksel. Op de eerste plaats de priesters: een paus met tiara, een kardinaal met typische platte hoed, een bisschop met zijn mijter, monniken met geschoren hoofd en aan de drank. Maar ook edellieden en gewoon volk: in één van de kruiwagens zit er zelfs een man een vrouw te bepotelen die van schaamte haar ogen bedekt.

Op de eerste verdieping, gelijk met God staan de heiligen links en rechts van hem op een wolk van bloemen: zij spreken ten beste voor de ene of de andere verrezene. De engelen bazuinen hun boodschappen uit en in tekstballonnen wordt het verhaal geduid, net als bij Suske en Wiske. De zatte monnik zegt “nobis” (santé), een man roept uit zijn graf “Montes vadite super nos” (Bergen val op ons) en uit de hel klinkt de niet mis te verstane boodschap: “O smart, o pijn, o volledige verlatenheid”. Neen, plezant moet het daar niet geweest zijn. Maar aan die geschreven boodschappen hadden de ongeletterde Zepperenaren en bedevaarders geen boodschap. Het beeld alleen moest ze op het rechte pad houden.

Jeroen Bosch en Erasmus
Geen wonder dat op last van de contrareformatorische pilarenbijters dergelijke voorstellingen van een paus in de hel, glurend naar een halfnaakte madam met geel haar en ladderzatte monniken moesten verdwijnen. Dergelijke voorstellingen waren olie op het vuur van de protestanten en gereformeerden. Nog een geluk dat ze dicht gepleisterd werden zodat wij nog steeds kunnen genieten van een prachtige muurschildering vol symboliek waarin duidelijk de geest van Jeroen Bosch zit, die ook niet vies was van gedrochten en monsters in zijn schilderwerk. En niet te vergeten, de humanist Erasmus die met zijn “Lof der Zotheid” een satire schreef op wat er verkeerd liep in zijn tijd en daarbij ook de kerk tegen de schenen schopte. Net als de hel in Zepperen.

Maar buiten deze muurschilderingen heeft de Genovevakerk van Zepperen nog zoveel andere schatten, dat ze zeker een bezoek meer dan waard is en niet onterecht een van de mooiste kerken van Limburg genoemd wordt.