Rijke Romeinse villabewoners bouwden als laatste rustplaats voor hun assen grote kunstmatige aarden grafheuvels. In Gingelom tref je er in een straat van anderhalve kilometer zes aan, de grootste ‘collectie’ van het land. Wanneer je fietst langs de knooppunten 510, 511 en 192, dan kom je langs de ‘Twee Tommen’, de ‘Drie Tommen’ en de imposante ‘Avernassetom’.
Als we daar dan nog de twee tumuli voegen die in Niel op het Tombosveld stonden en in de 20ste eeuw ‘verdwenen’, dan moet in Gingelom zowat de grootste concentratie Tumuli staan. De heuvels zijn sinds 1979 beschermd.
Restauratie
In de gemeente Gingelom werden op 15 juni 2014 de drie heringerichte tumulisites geopend. De grafheuvels zijn vrijwel de enige bovengrondse sporen van de Gallo-Romeinse cultuur. Het is eigenlijk een wonder dat ze na al die jaren nog bestaan. De gemeente vond het zijn taak om het 
nodige te doen om de zes tumuli te behouden voor de komende generaties. Na drie jaar deskundig wikken, wegen en werken hebben de sites een metamorfose ondergaan. En het resultaat mag gezien worden. Haspengouw is een toeristische trekpleister rijker geworden
Graven van rijk volk
Van de eerste tot de vierde eeuw lagen in Limburgs Haspengouw honderden villa’s, Gallo-Romeinse landbouwbedrijven De welstellende grondeigenaars en hun familie werden gecremeerd en begraven onder een reusachtige hoop aarde. Het herstel van de sites in Montenaken, Vorsen en Kortijs staat model voor de restauratie van andere pronkgraven in Limburg.
Archeologisch onderzoek
Een van de indrukwekkendste tumuli van Haspengouw, de Avernassetom in Vorsen, 7,8 meter hoog en met een doorsnede van 23 meter. Deze tumulus werd geplunderd en bij archeologisch onderzoek werd een lamp gevonden. De Drie Tommen liggen volledig op grondgebied Kortijs en ook hier werd bij onderzoek niets gevonden. De Drie Tommen in Montenaken zijn archeologisch gezien de belangrijkste van Gingelom. 160 jaar geleden werden ze onderzocht. In de middelste tumulus vond men menselijke asresten en een grafkamer met 42 voorwerpen, urnen, lampjes, kandelaars, potten en een uniek glazen druiventrosflesje. Die voorwerken worden in Tongeren bewaard. Bij de opgravingen in Niel, ook 160 jaar geleden, werd niets noemenswaardig gevonden, maar toen archeologen in 1977 de ondertussen genivelleerde tumuli opnieuw onderzochten, stootten ze op tal van vondsten, het bewijs dat het om rijk gemeubileerde graven ging.
Druk van elektriciteitsproducenten
De grootste druk op deze monumenten gaat uit van de elektriciteitsproducenten. De nabijheid van de E40 is daar niet vreemd aan en natuurlijk zien de gemeenten met de komst van windturbines op hun grondgebied hun inkomsten stijgen. In 2008 investeerde de stad Sint-Truiden heel wat geld in een nieuw windmolenpark langs de E40, dus ver van de Grote Markt. Vorig jaar kwam Engie 
Electrabel met plannen op de proppen om rond de Avernassetom drie nieuwe windmolens te bouwen. De gemeente Gingelom was grote voorstander maar de provincie Limburg verwierp de aanvraag. Ook de adviescommissie van minister Zuhal Demir liet zich negatief uit voor de bouw ervan omdat ze te dicht bij de grafheuvel zouden staan. En van historische hoek was er ook geen goed woord over voor de verkrachting van de site. Maar de minister had geen oren naar de bezwaren en gaf Electrabel de toestemming voor de bouw. Of hoe een gemeente in een lastige spagaat terechtkwam tussen historisch erfgoed en een goed ogende begroting.
De moeite waard
Maar zelfs met de windmolens op de achtergrond, blijven de Gingelomse tumuli meer dan de moeite waard voor een fiets- of/en wandeltocht. Bij de Twee Tommen brengt de toeristische dienst het verhaal van de Gallo-Romeinse villa’s, bij de Drie Tommen ligt de klemtoon op de archeologische vondsten. Voor de fietsers werden twee knooppunten toegevoegd aan het Limburgs Fietsroutenetwerk en de gemeente stippelde een ‘Verborgen moois’-wandeling uit die vanuit de deelgemeente Vorsen op de taalgrens langsheen de tumuli loopt, een goeie 4 kilometer lang en bewegwijzerd. Een wandelkaart is te verkrijgen op https://www.wandeleninlimburg.be/nl/webwinkel/haspengouw/verborgen-moois-gallo-romeinse-tumuli/96/ en die kost 1,5 euro (+1 euro verzending)
