Waar ligt de kapel van Helshoven? Zeker is: in de gemeente Borgloon, alhoewel ze ooit eigendom was van de COO van Berlingen (Wellen). Ook zeker is in de parochie Gelmen (dus Sint-Truiden), gekocht door twee dorpelingen en aan de kerk cadeau gedaan. Een man die dit handig uitspeelde was broeder Arsène Martens, die het klaar speelde beide gemeenten voor zijn kapelkar te spannen. Maar ken je de geschiedenis van deze kapel, die al begon in 1254?
Helshoven of Hellensfort (vort of fort is ‘weg’ en duidt erop dat het langs de oude Romeinse Heirbaan Tienen-Tongeren ligt. En vanwaar je ook komt: het is steeds bergop! En Hellensfort/Helshoven was nooit groot! In 1804 telde het gehucht slechts 4 huizen, en een kapel met kluizenaar.
Hospitaal voor doorreizende pelgrims
Rond 1254 richtte Gerard, broer van Arnold IV, graaf van Loon, een priorij-hospitaal op voor doortrekkende pelgrims, bediend door de Hospitaalridders van Sint-Jan. Overleden broeders werden op het kapelhof begraven. Bij rioleringswerken vond men bij de ingang van de kapel drie geraamtes, waarschijnlijk gestorven broeders. In 1317 verkochten ze al hun goederen in Helshoven aan Goswijn, commandeur van de Duitse Orde te Bernissem (Sint-Truiden). Ze hadden dan ook enorme schulden.
Kluizenaars
Op de plaats van de huidige kapel werd een priorij met oratorium gebouwd, en plek waar twee of drie Johannieters van Bernissem verbleven De priorij is reeds begin 17de eeuw verdwenen, en werd circa 1674 vervangen door een kluis, op verzoek van Gerardus van Deventer, de eerste kluizenaar.
De kapel van Helshoven werd circa 1574, waarschijnlijk gedurende de tweede veldtocht van Willem de Zwijger, door brand verwoest. Landcommandeur Edmond Godfried van Bocholtz liet ze circa 1661 herstellen. Boven de deur zien we nog steeds het wapenschild van deze commandeur en het opschrift met vermelding van de bouw. Reeds in de eerste helft van de 18de eeuw was er melding van de slechte toestand van de kapel. In 1794 werden de goederen van de Duitse Orde in beslag genomen, de kapel en kluis werden eigendom van de C.O.O. van Berlingen, dat ze tot 1908 verhuurde aan de verschillende kluizenaars.
Vliegende bom.
De laatste kluizenaar van Helshoven was Andreas Gielen. Hij stierf op 13 april 1908. De Commissie van Openbare Onderstand van Berlingen, “den erme” verkocht toen de kapel aan Robert Ulens en Godin ten voordele van de kerk van Groot-Gelmen en in 1926 werd de kluis afgebroken en de bouwvallige kapel hersteld door Jean Martens, die er bijna zijn leven bij inschoot toen hij en twee werklieden van de stelling vielen.
De schade veroorzaakt door een vliegende bom in 1944 werd pas in 1955 hersteld. In 1966 volgde een nieuwe en grondige restauratie, waarbij het pleisterwerk van de buitenmuren werd verwijderd, de mergelstenen vensterdorpels vernieuwd evenals de aangetaste mergelstenen gedeelten en er werd een nieuwe lambrisering geplaatst; het koor werd geplaveid met stenen afkomstig van de Sint-Jacques te Luik. Bij opgravingen vonden de archeologen ten noorden van de kapel een waterput teruggevonden, ten westen drie skeletten en ten zuiden een graf met overblijfselen van een gemetst gewelf. In 1995 wordt een nieuwe restauratie van de kapel voltooid.
Uit die put werd een ontzettend grote fallus gehaald, en Broeder Arsène, als geestelijke, wist niet goed waar hij met die reuzenpiemel van een paar meter groot naartoe moest. Was dat een vruchtbaarheidssymbool om Maria te helpen onvruchtbare mannen naar het vaderschap te begeleiden? Mits wat zoeken zou je hem moeten terugvinden ergens in een hoekje op het domein van de kapel.
Mirakels
De overlevering zegt dat er door toedoen van Onze-Lieve-Vrouw van de Blijde Vrede vele wonderen gebeurden en zieken genazen. In 1750 werd een doodgeboren kind weer tot leven gewekt in het bijzijn van vele personen en op 18 september van hetzelfde jaar gedoopt door kluizenaar broeder Petrus Beri. “Den ondergeschreve attesten dat het kind van Dionys Lenaerts ende Marie Clers sijne huysvrouwe woonachtigh tot Wellen heeft gratie ontfangen op den vijfden dagh teweten den 18 juli 7 bre ende gedoopt door B. Peter Petri, eremijt der capelle van Helshoven in welcke dit mirakel geschiet is in praesentatie van vele geloofbare persoonen”.
Vanaf dit ogenblik werd er in de kapel een mis opgedragen op elke feestdag van Onze-Lieve-Vrouw. Vooral tijdens de oorlogsjaren werd de kapel druk bezocht en sedert 1935 wordt er in mei iedere avond het rozenhoedje gebeden en ook de hoogdag van 15 augustus wordt er nog duchtig gevierd.
Toeristisch centrum
Vandaag is het een komen gaan in en rond de kapel. Nog steeds, ondanks de ontkerkelijking ook zijn invloed had op de Mariaverering. En dag hebben landbouwers en horeca in Helshoven ook ontdekt. Pal op de fietsroute langs de Romeinse heirbaan is het er soms aanschuiven voor een pint of een pannenkoek. En misschien is dat wel het grootste mirakel van Onze-Lieve-Vrouw van de Blijde Vrede: een gehucht met nauwelijks 4 woningen in 1804 heeft nu meer restaurants, cafés, tavernes, eethuizen, hoevewinkels dan veel dorpen in Zuid-Limburg met een paar duizend inwoners.