De Maten is een 300 ha groot beschermd landschap en natuurreservaat in de Limburgse gemeenten Genk en Diepenbeek. De Stiemerbeek en de Heiweierbeek lopen door het gebied. Door de afdamming van de Stiemerbeek, eeuwen geleden, ontstonden in de beekvalleien lange ketens van vijvers die werden gebruikt voor het kweken van vis voor consumptie. Het gebied is Europees beschermd als Natura 2000-gebied.

Persbericht Natuurpunt:

Deze week werd de ontheffingsaanvraag voor de omvorming van 28 ha bos in natuurgebied de Maten goedgekeurd. In de berichtgeving daarover leek het alsof Natuurpunt nu meteen 28 ha bos wil kappen. De werken kaderen echter in een weldoordacht natuurbeheerplan dat over een periode van 24 jaar zal uitgevoerd worden. 20 bosfragmenten van in totaal 28 ha worden omgevormd naar waardevolle open natuurtypes, passend binnen de Europese natuurdoelen. Het plan zal de natuurwaarde van het prachtige natuurgebied van 321 ha verder verhogen waarbij de 70 ha waardevol bos beschermd blijven.

Het natuurbeheerplan dat Natuurpunt indiende in november 2020 is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en grondige  terreinkennis. Het past binnen de landschapsvisie van de Maten: een open tot halfopen landschap van water, moeras, heide en graslanden met behoud van oude inheemse loofboskernen. Voor grote ingrepen moet er normaal een milieueffectenrapport (MER) gemaakt worden om de negatieve impact op natuur te onderzoeken. Omdat dit plan net gemaakt is om natuur te herstellen vroeg Natuurpunt hier een vrijstelling voor.

Na grondige motivatie en een positief advies van de betrokken instanties kreeg Natuurpunt deze week goedkeuring van de MER-dienst in Brussel. Het Natuurbeheerplan gaat nu in publieke consultatie, waarbij iedereen het kan inzien en voorstellen kan doen. Vervolgens gaat het opnieuw naar de adviesverlenende instanties en de minister.

Nieuw natuurbeheerplan voor de komende 24 jaar
De omvorming van stukken bos naar open landschap is noodzakelijk voor de Instandhoudingsdoelstellingen en Soortbeschermingsprogramma’s, vastgelegd in de Europese Natura-2000-richtlijn. Extreem kwetsbare en zeldzame soorten en habitats profiteren van deze omvorming: grauwe klauwier, boomkikker, woudaap, roerdomp, nachtzwaluw, heikikker, knoflookpad, boomleeuwerik, heischraal grasland, droge heide, duingrasland, vochtige heide, veenslenken, blauwgrasland, overgangsveen en nog zoveel meer.

Met het Natuurbeheerplan voor de Maten wil Natuurpunt de biodiversiteit verder maximaliseren. Op basis van een grondige studie van de bodemsamenstelling, huidige fauna en flora, historische waarnemingen en landgebruik werden de doelstellingen en maatregelen opgesteld voor het gebied met een totale oppervlakte van 321 ha. Om die doelstellingen te bereiken zullen sommige stukken bos omgevormd moeten worden. Het gaat vooral over bosjes die in het verleden werden aangeplant op heideterreinen voor de mijnhoutindustrie en spontane verbossing rond voormalige, particuliere visvijvers en dijken. De om te vormen bossen bestaan overwegend  uit uitheemse boomsoorten (Corsicaanse den of populier), monotone naaldhoutplantages (grove den), jonge loofhoutaanplanten en spontaan gegroeide struwelen.

In totaal gaat het over 20 bosfragmenten met een totale oppervlakte van 28,37 ha, die over een periode van 24 jaar worden omgevormd. De omvorming zal dus kleinschalig en goed in de tijd gespreid gebeuren, waardoor de impact op dieren en planten tot een minimum beperkt wordt. De ruim 70 ha oudere, waardevolle bossen van de Maten blijven voor altijd beschermd en beheerd door Natuurpunt.

Natuur op de eerste plaats
Frederik Beeckx, diensthoofd communicatie bij Natuurpunt: “We begrijpen dat mensen verontwaardigd reageren wanneer ze horen dat er bomen zullen sneuvelen. Maar als we bossen omvormen is dat altijd om de natuur te versterken. Het recente Natuurrapport van het INBO is keihard: we halen de natuurdoelen in Vlaanderen niet. 38 van de 44 natuurtypes verkeren in ongunstige staat. 28% van onze soorten is bedreigd of kwetsbaar. We zitten in een gigantische biodiversiteitscrisis en we moeten er alles aan doen om die te keren. Daar draait het in eerste instantie om in de 2% van Vlaanderen die Natuurpunt beheert.”

“Natuurpunt probeert de kwetsbare natuurtypes en alle soorten die daar afhankelijk zijn, te beschermen en waar mogelijk te herstellen. Dat kan maar op een paar plaatsen in Vlaanderen, zoals hier in de Maten waar monotone houtproductiebossen werden aangeplant op open habitats zoals heide en veen. Die kunnen we nog herstellen. De 70 ha waardevol bos in het gebied blijft uiteraard wel behouden. De voorbije 20 jaar hebben de vrijwilligers van Natuurpunt dit prachtige natuurgebied uitgebouwd tot wat het nu is. Met het nieuwe natuurbeheerplan kunnen ze de natuurwaarde en de belevingswaarde van dit prachtige gebied verder verhogen in de komende 24 jaar.”

Verhoogde klimaatwaarde
Het Natuurbeheerplan maakt het gebied ook meer klimaatrobuust. Het voorziet veel vernattingsprocessen in de vijver- en moerasgebieden, waarbij veen opgebouwd wordt en dus ook heel veel extra koolstof opgeslagen kan worden. Bovendien zullen de waterinfiltratie en het waterbergingsvermogen van het gebied aanzienlijk verhogen. Bij de omvorming van de stukken bos zal de bovengrondse koolstofvoorraad wel vrijkomen, maar de koolstof in de bodems zal grotendeels intact blijven.

Frederik Beeckx: “Het klimaat heeft baat bij elke vierkante meter natuur. Of dat nu bos, veen of heide is. Zo slaat veen – dat met dit natuurbeheerplan wordt hersteld – tot vijf keer meer CO2 op dan bos. De klimaatcrisis en de biodiversiteitscrisis mogen niet tegen elkaar uitgespeeld worden. 7% van Vlaanderen is beheerde natuur. Die spelen sowieso hun rol in de klimaatstrijd en die rol proberen alle natuurbeheerders maximaal te versterken. Maar de grote verschillen zullen daarbuiten gemaakt worden. Als we enkel op bomen rekenen, gaan we het niet halen. Problemen moet je aanpakken aan de bron: dus uitstoot reduceren. We kunnen onze biodiversiteit toch niet opofferen omdat we het klimaatprobleem niet bij de bron willen aanpakken?”

“Natuurpunt beschermt alle natuurtypes. Een derde van onze gebieden zijn bos. Waardevolle, veerkrachtige bossen vol leven. En daar zorgen onze vrijwilligers heel goed voor. Maar ook de open natuurtypes zijn belangrijk, zoals bloemrijke graslanden, heide, moeras, en veen. De natuur komt altijd voorop, maar recreatie en klimaat zijn er intrinsiek mee verbonden. En die drie kunnen prima samengaan. Ook in de Maten.”